365 basong karton kada taon

365 basong karton kada taon

ginagamit ko'y isang baso lamang sa tahanan

na matapos magkape'y akin namang huhugasan

walang basong kartong itatapon sa basurahan

kundi yaon lamang plastik ng kapeng pinagbilhan

ginagamit naman sa kapehan ay basong karton

kung araw-araw isang beses kang magkape doon

bilangin mo't ang nagamit sa isang buong taon

ay tatlong daan, animnapu't limang basong karton

ikaw pa lang iyon, paano kung ang magkakape

ay isang daan bawat araw, di lang ito triple

tatlumpu't anim na libo't limangdaang kinape

sangkaterbang basurang ito'y suriing maigi

kung sa kapehan, basong hugasin ang gagamitin

walang basong kartong basurang papatas-patasin

kaylaking tipid ng may-ari sa kanyang gastusin

nakatulong pa sila sa kapaligiran natin

sa ating pagkakape, minsan ito'y pag-isipan

mga plastik ng kape'y maiekobrik din naman

maaksayang pamumuhay ay dapat nang iwasan

at isipin din ang kalagayan ng kalikasan

- gregoriovbituinjr.

Ang pangkat ng Alno (PSA)

ANG PANGKAT NG ALNO (PSA)

bagong kaibigan ni misis ang pangkat ng Alno

na sa barangay na iyon ay naging katrabaho

ang grupo nila yaong nag-sensus sa buong baryo

upang iambag sa populasyon ng bansang ito

sa pagse-sensus ay matitinik at mabibilis

sa pagkuha ng datos, walang kulang, walang labis

bagong kaibigan, bagong kasamahan ni misis

masasaya't palakwento, tiyak kang bubungisngis

matapos ang trabaho'y nag-iskedyul ng lakaran

taniman ng samutsaring cactus ang pinuntahan

nag-selfie't iba't ibang cactus ang nilitratuhan

sa bahay ng isang katrabaho'y nananghalian

sa pangkat ng Barangay Alno, maraming salamat

sapagkat kayo'y talagang mahuhusay ngang sukat

kahit may ilang problema'y naaayos ang ulat

ginawa ang tungkuling makatutulong sa lahat

- gregoriovbituinjr.

Ilang hibik

sa diwatang minumutya, sa musa ng panitik

sa isang dilag na kapara'y rosas na matinik

bakit ang pangalan mo sa puso ko'y natititik

ako'y gawaran mo ng nakasasabik mong halik

sa basurerong di pa gumagawa ng ekobrik

ano nang ating gagawin sa sangkaterbang plastik

sa laot na malalim nga't sa bundok na matarik

naroroong ang mga plastik ay nagsusumiksik

minsan sa aking pag-iisa'y laging bumabarik

hanggang sa kalasingan ang aking mata'y tumirik

mabuti't ako'y nasa bahay lang, biglang hihilik

nasa upuan na lang pagkat di na makapanhik

maraming katiwaliang nakapaghihimagsik

kaya aralin ang isyu't huwag patumpik-tumpik

para sa panlipunang hustisya'y dapat umimik

at labanan ang dahas na kanilang inihasik

- gregoriovbituinjr.

Pagsalansan ng salita

kayraming mga salitang di basta maaninag

ang bola'y bilog, kaya ba binobola ang dilag?

tutungo ka bang nakatungo sa daang di hayag?

iyang pagtaklob ba sa taklobo ay may paglabag?

pag ako ba'y nagpatawa, ako ba'y patawa rin?

matutuwa ka ba kung ikaw ay patutuwarin?

pag ako ba'y nagkasala, ako na ba'y salarin?

ang pusa bang nangalmot ay pusakal kung tawagin?

iba ang tubo na pinanggalingan ng asukal

iba ang tubo na inasam ng nangangapital

iba ang tubo ng gripo, posonegro't imburnal

iba ang tubo ng tanim at punong matatagal

ang makata'y nag-iisip, kawa, kawal, kawali

kung sakaling maiinip, pala, palag, palagi

na sa puso'y halukipkip, saka, sakal, sakali

bawat tula'y makasagip, baha, bahag, bahagi

matatagpuan mo ba sa diwa ang haka't katha

nadarama ba ng puso mo ang halik ko't likha

minsan nga'y di mawaring tutula akong tulala

nagkakaganyan ba pagkat makatha ang makata

- gregoriovbituinjr.

Ang kaibhan ng poetry at poem

"...but it is only the study not of poetry but of poems, that can train our ear." - T. S. Eliot

- mula sa aklat na Selected Prose of T. S. Eliot, p.108

tanong: anong kaibahan ng poem at poetry?

masagot kaya ito ng makatang nagmumuni?

kay T. S. Eliot ay ito ang kanyang sinabi

na sa akin nama'y kariktang nakabibighani

poetry ba pag inalayan siya ng bulaklak?

pagkat sa kanyang kariktan ako'y napapalatak?

poem na ba pag tinulad ko siya sa bulaklak?

siya'y rosas na matinik ngunit iindak-indaK?

susuriin mo di lang ang katitikan ng tula

di lang paano ito isinulat ng makata

susuriin mo'y nakapaloob na talinghaga

paano tumagos sa puso yaring parikala

paano kung sa sariling wika ito isalin

ang poetry ay tula, at ang poem ay tula rin

minsan ang tula'y tulay upang mutya'y pasagutin

kaya tula'y kaysarap unawain at namnamin

- gregoriovbituinjr.

Huwag iwan sa isang bulsa ang selpon at pera

huwag iwan sa isang bulsa ang selpon at pera
aba ito'y napagtanto ko lang kani-kanina
paghugot ko ng selpon ang mga pera'y sumama
agad ko namang nakita kundi ito'y wala na

buti't sa gilid ng bangketa ako napaupo
nang binunot ko ang selpon na tila hapong-hapo
upang i-text si misis upang kami'y magkatagpo
at nakita nga ang pera nang biglang mapatungo

nasa isip kasi'y ang pariralang kinakatha
di namalayang pera sa bulsa'y muntik mawala
paano kung may tumawag at naglalakad na nga
nalaglag na ang pera't nakakuha'y tuwang-tuwa

sadyang nakapanghihinayang kung magkakagayon
pasya ko'y ihiwalay ng bulsa ang pera't selpon
marahil ito na'y isa sa tumpak kong desisyon
upang di ka naman mawalan ng pera paglaon

- gregoriovbituinjr.

Pagsusuot ng medyas kay misis

oo, kay misis ay ganyan akong magsilbing lubos
sinusuutan ko siya ng medyas at sapatos
tanda iyan ng pagmamahal, di pambubusabos
kusa kong ginawa, di man sinabi o inutos

oo, ganyan nga kung magtulungan kaming dalawa
lalo't siya ang may trabaho't may tangan ng pera
akong bahala sa gawaing bahay, paglalaba,
pagluluto, paglampaso, pagtapon ng basura

isa man akong dakilang lingkod sa aking misis
ayos lang lalo't malaki ang tiyan niyang buntis
baka pag nagsapatos siya, tiyan na'y umimpis
susuutan ko siyang kusa upang di mainis

ako ring magtatanggal ng sapatos niya't medyas
pag dumating na sa bahay pagkagaling sa labas
payak at kusangloob na pag-ibig ang katumbas
at di magmamaliw habang pinapanday ang bukas

- gregoriovbituinjr.

Pinakapahinga ko sa trabaho ang pagtula

Pinakapahinga ko sa trabaho ang pagtula

pinakapahinga ko sa trabaho ang pagtula

sa maghapong paggawa'y pahinga na ang pagkatha

magninilay-nilay kahit na sa panahong putla

agad isinusulat anumang nasa gunita

minsan, maghapon ang pagpapako't pagmamartilyo

magdidilig, mga tanim ay inaasikaso

at minsan naman, maglaba, magluto't maglampaso

o kaya'y magsalin ng akdang naroon sa libro

habang trabaho'y ginagawa, ay may naninilay

ang ina'y nasa piitan, ang anak ay namatay

aktibista ang nanay na sa anak napawalay

dahil ba aktibista, ang hustisya na'y di pantay

pagpupugay doon sa nars na maganda'y ginawa

nagpaanak sa kalsada ng inang namumutla

di sila dapat makaligtaan sa bawat tula

tuloy muna ang trabaho't mamaya na kakatha

- gregoriovbituinjr.

Sa anino ng kahapon

Sa anino ng kahapon

nasa anino man ako nitong aking kahapon

ay lagi kong pinagbubutihan ang bawat ngayon

sinasabuhay ang angking prinsipyo't nilalayon

samutsaring paksa'y inaaral at sinusunson

gawin ang bawat ibig ng minumutyang diwata

kathain ang pagsintang nilalabanan ang sigwa

idarang pa natin sa apoy ang espadang katha

upang pumutol sa ulo ng gahamang kuhila

nagsisiksik pa rin sa bote ng sanlaksang plastik

nag-aalay sa diwata ng rosas na may tinik

habang tinatahak ang sangandaang anong tarik

at laman ng kalooban ay agad isatitik

oo, di ko makikita ang anino sa dilim

kundi doon sa liwanag na tumagos sa lilim

anino'y natanaw kong naroroong naninimdim

hanggang sa kami'y abutan ng bunying takipsilim

- gregoriovbituinjr.

Mga paksa sa pagkatha

Mga paksa sa pagkatha

paano nga bang kinakatha ang hibik ng puso

habang naninilay ang mga ugaling hunyango

at nanonokhang habang may pinunong kapit tuko

di lumpo ang panitik habang iba'y pinayuko

inaakdang buong tigib ang samutsaring paksa

sinasapuso ang bawat daing ng maralita

pinapaksa ang kasanggang hukbong mapagpalaya

at paglilingkod kasama ang uring manggagawa

matematika, astronomiya, pageekobrik

aktibo, aktibismo, tahakin man ay matinik

sistemang bulok, hustisyang panlipunan, paghibik

makata, tula, nasa loob ay sinasatitik

pluma ang gatilyo ng bawat paksang susulatin

nasa diwa'y punglong sa mapang-api'y patagusin

aklat, sakripisyo't danas ang kaluban kong angkin

layuning sistemang mapagsamantala'y kikitlin

pakikipagkapwa't pagpapakatao'y nilayon

na aking tinataguyod bilang dakilang misyon

upang iyang bulok na sistemang tunay na lason

ay durugin sa mga akda't mawala paglaon

- gregoriovbituinjr.

Patuloy na pagsulat

Patuloy na pagsulat

di tumitigil sa pagkatha ang makatang tibak

sa gitna man ng init, pawis ay tumatagaktak

sa gitna man ng lamig at nangangatal sa lambak

sa gitna man ng payapang sementeryong pinitak

patuloy ang pagkatha kahit mabulid sa dilim

itutula pati ulat na karima-rimarim

aakdain pati laman ng pusong naninimdim

kakatha't kukutyain ang gumagawa ng lagim

kanyang ibubulgar ang mga mapagsamantala

at patuloy na itutula ang hibik ng masa

imbis kiskisin ang kalawang upang mapaganda

ang gintong tanikala'y dapat itong lagutin na

hindi nahihimbing ang makata sa toreng garing

naroon siyang kasama ng dukhang dumadaing

sasamahan ang mga manggagawang magigiting 

upang bulok na sistema'y tuluyan nang malibing

- gregoriovbituinjr.

Suliranin at Pagbangon

SULIRANIN AT PAGBANGON

sumisiklab ang poot

laban sa mapag-imbot,

tuso, buktot, kurakot,

na sa bayan nga'y salot

dukha'y namimilipit

sa sinturong kayhigpit

kaya siklab ng galit

kumakawalang pilit

puspos ng kahirapan

kawalang katarungan

mapang-api't gahaman

tadtad ng kabulukan

pumapatay na lider

animo'y isang Hitler

ang bayan nga'y minarder

ng pinunong pagerper

dapat nang pag-isipan

paano na lalaban

para sa katarungan

at sa kinabukasan

kayraming nangangarap

na hustisya'y malasap

na ginhawa'y mangusap

sa ibabaw ng ulap

panibagong pag-asa

panlipunang hustisya

baguhin ang sistema

isang bagong umaga

kaya makibaka rin

upang tuluyang kamtin

ang adhika't layunin

para sa bansa natin

* Unang nalathala sa Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang organisasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Oktubre 1-15, 2020, pahina 20.

Ang kalagayan ng mga locally stranded individuals (LSI)

ANG KALAGAYAN NG MGA LOCALLY STRANDED INDIVIDUALS (LSI)

Maikling sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Napabalita sa telebisyon, radyo at pahayagan, lalo na sa social media, ang tinatawag na locally stranded individuals o LSI. Sumulpot ang ganitong penomenon nito lamang panahon ng pandemya. 

Ayon sa balita, mayroon nang 8,408 LSI na pawang nasa Kamaynilaan na nais nang pauwiin ng pamahalaan sa kani-kanilang lalawigan. 

Sa pagtitipon ng mga LSI, halimbawa sa loob ng Rizal Memorial Stadium, hindi nasusunod ang social distancing, o yaong pamantayang dapat ay isang metro ang layo sa bawat isa. Habang ang karamihan sa kanila ay nagsusuot naman ng face mask at face shield, malinaw na hindi nila napapanatili ang ligtas na distansya mula sa bawat isa. Sa dami ba naman ng tao, paano nga ba ang pagdisiplina sa kanila, habang karamihan sa kanila, bukod sa nais nang makauwi, ay pagod na, kaya kung saan-saan na lang isinasalampak ang kanilang pagal na katawan.

Paulit-ulit ngang binigyang diin ng mga opisyal ng kalusugan ang kahalagahan ng paglayo ng pisikal at iba pang mga hakbang sa kaligtasan upang maiwasan ang anumang impeksyon sa coronavirus. Ang pagbawas ng mga paghihigpit sa usaping ito ay pinangangambahan na maging sanhi ng pagkakaroon ng coronavirus sa kalusugan ng mamamayan at sa ekonomiya.

Maaaring kumalat ang virus dahil sa mga malawakang pagtitipon tulad nito at maaaring mahirap nang malaman at masubaybayan kung sino ang maaaring magkasakit sakaling may mga taong nahawahan ng COVID-19.

Umapela si Joseph Escabo, pinuno ng Hatid Tulong Program ng pamahalaan, para sa pag-unawa matapos na maging viral ang mga larawan ng mga LSI sa mataong Rizal Memorial Stadium.

"Noong nakaraang araw, lahat ng mga taong 'yun ay nasa kalsada… Kailangan mo ng pagbibigay ng desisyon upang mabigyan ng maayos na kanlungan ang kababayan nating LSIs. Kung lumabag man po kami sa isyu ng social distancing, kailangan nating ipakita ang simpatya, pag-unawa at pag-aruga sa ating mga kababayan," sabi ni Escabo.

Pinag-aaralan din ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML) ang kalagayan ng mga LSI upang makagawa ng nararapat na tulong upang hindi sila mapabayaan ng pamahalaan.

Dahil sa pandemya, dumarami na ang mga LSI tulad sa labas ng Libingan ng mga Bayani at sa loob ng Rizal Memorial Stadium. Tila isa nang bagong penomenon ang usapin ng LSI sa bansa. Dahil sa pandemya, marami sa kanila'y natutulad sa mga maralitang iskwater na walang tahanan, walang matuluyan, at marahil ay wala na ring panggastos.

Isa ang kwento ni Michelle Silvertino, 33, na namatay habang nag-aabang ng masasakyang bus sa Pasay patungo sa Camarines Sur. Dahil walang masakyan, ilang araw siyang naghintay sa Pasay, at nagbabaka-sakaling may masakyan. Subalit dahil marahil wala nang sapat na pera, nagutom na, gininaw, walang matulugan kundi sa bangketa, at marahil iyon na ang kanyang ikinamatay. Ang kanyang kwento ang marahil nag-udyok sa pamahalaan na tingnan ang kaso ng mga LSI.

Kasama na riyan ang mga manggagawang nakatira na lamang sa kalye nang mawalan ng trabaho dahil sa pandemya, at pinalayas sa mga inuupahan nilang kwarto o apartment dahil wala na silang pambayad. Silang umaasa pa ring makabalik sa trabaho kaya hindi makauwi ng kanilang probinsya.

Sila'y ilan lang sa dumaraming maralitang hindi na alam kung saan titira. Marahil dapat silang organisahin upang sama-sama nilang maipaglaban ang kanilang karapatan at sama-samang singilin ang pamahalaang ito sa mga kapalpakan nito upang matiyak sanang napapangalagaan ang kanyang mga mamamayan.

Mga pinaghalawan:

https://cnnphilippines.com/news/2020/7/25/LSI-homecoming-Rizal-Memorial-Sports-Complex.html?fbclid=IwAR3-DOUrXGyD-yQp9i9_3xES-8RGGRPhSURks4YfKPgpcI_pZUiAfhbxTqc

https://newsinfo.inquirer.net/1331451/more-stranded-individuals-to-be-sent-home

https://newsinfo.inquirer.net/1289335/stranded-mother-dies-after-waiting-for-bus-ride-to-camarines-sur-at-edsa-footbridge

* Unang nalathala ang artikulong ito sa Taliba ng Maralita, opisyal na publikasyon ng pambansang organisasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Oktubre 1-15, 2020, pahina 14-15.

Ang payo ng kampyong si Triple G

"Sometimes the only person that can see your goal is you. Stay focused and you will achieve it. You, yes you, you can do it too. Hard work pays off." ~ world middleweight boxing champion Gennady G. Golovkin

bilin ng isang magaling na boksingerong kampyon

minsan ang tanging makakakita ng iyong layon

ay ikaw lang mismo, kaya isipan mo'y ituon

upang mapagtagumpayan mo ang anumang hamon

isang magandang payo ni Gennadiy G. Golovkin

sa anumang larangan ay pagsikapan at sundin

minsan walang ibang tutulong kundi sarili rin

kaya kung di ka magsisikap ay walang kakamtin

pumokus ka sa iyong inaasam na larangan

ito man ay sa palakasan, agham, o sipnayan

bawat larang ay aralin at iyong pagsikapan

upang matamo ang tagumpay o inaasahan

mapipigil mo ang takot na namahay sa dibdib

malalagpasan mo ang lungkot sa malayong liblib

makakalabas ka rin sa pinaglunggaang yungib

matitigpas mo ang ulo ng sawang nanibasib

iyan ang isang payong magaling para sa masa

lalo sa tulad kong isang makata't aktibista

sa pagbaka't pagkamit ng panlipunang hustisya

sa panawagang baguhin ang bulok na sistema

- gregoriovbituinjr.

Napadpad man sa malayong ilang

oo nga't napadpad lang ako sa malayong ilang

subalit sa iwing katungkulan pa'y gumagampan

pagkabahag ng buntot sa akin ay walang puwang

kahit pa manuluyan sa amak ng karukhaan

nakakaakit man ang buhay sa gubat na liblib

ay parang nasa hukay na puputukin ang dibdib

dapat uwian kung saan ang iwing puso'y tigib

mabuti nang harapin ang sawang naninibasib

di mawawala sa taludturan ko't pangungusap

na pinagluluksa ang pagkawala sa pangarap

di na masulingan ang buntong hininga't paglingap

na inaasahan sa katungkulan kong tinanggap

ang halal ng mayorya'y dapat magawang magtanggol

sa prinsipyo't tindig na iwing buhay ay inukol

ayokong ituring na tusong unggoy na masahol

pa sa hayop, kahit pulang rosas pa ang mapupol

- gregoriovbituinjr.

Ang malabong larawan

malabo ang larawang namumuo sa isipan

silang karaniwan ay naroon sa panagimpan

animo ako'y hinehele sa malayang duyan

subalit kaylabong di maaninag sa kawalan

ang pagpapakatao'y di dapat maisantabi

mahalagang bilin sa atin ng mga bayani

sa pakikipagkapwa'y huwag mag-aatubili

pagkat ito'y tatanganan natin hanggang sa huli

kahit madarang man tayo sa apoy ng ligalig

at hinehele sa kandungan ng bunying pag-ibig

lubak man ang lansangan ay di pa rin mayayanig

anumang sigwa'y haharapin at tayo'y titindig

pusikit ang karimlan, sumulpot ang bulalakaw

maganda ba itong senyales na ating natanaw

ang mga naaninag ba'y palinaw ng palinaw

at baka paglaya'y masulyapan sa balintataw

- gregoriovbituinjr.

Pagbaka sa mananagpang

sumasanib sa kawalan ang gahum ng bangungot

na tila nagnanasa ang hukluban ng kalimot

may tumutusok sa tagiliran, pasundot-sundot

nakakailang kaya sa ulo'y pakamot-kamot

di mo pa magapi ang sa loob mo'y katunggali

patuloy pa rin nilang ang kapwa'y inaaglahi

nagpapakatao ka ngunit sila'y namumuhi

sa kagaya mong tangan pa rin ang nilulunggati

mag-ingat pa rin baka mahulugan ka ng sundang

mula sa buwan, tila ikaw ay palutang-lutang

huwag mong hayaang sa lusak ikaw ay gumapang

dahil nagapi ka na ng kalabang salanggapang

"sasagpangin ka namin, tulad mo'y di sinasanto!"

"ayoko, ayoko, ayoko! sinabing ayoko!"

"tulad mo'y balewala lang sa aming paraiso!"

"tanggap ko kahit na sa labang ito'y nagsosolo!"

- gregoriovbituinjr.

Pakikipagtunggali

animo ako'y ilahas na hayop na sugatan

at pagod na pagod sa naganap na tunggalian

pagkat ayaw palapa sa hayop ng kagubatan

o marahil sa gubat ay naghahari-harian

nakatindig pa rin kahit may sugat na natamo

sa bakbakang araw at gabi'y umaatikabo

kapwa pagod na ngunit di pa rin sila patalo

totoo, sugatan na ako'y di pa rin manalo

mabangis ang kalooban ng mga mananagpang

habang tangan ko pa ang kalasag na pananggalang

nageeskrimahan habang taktika'y tinitimbang

pinaghuhusayan upang di sila makalamang

hari ng kagubatang kagaya ko ring animal

ngunit di ko kaya ang malakas niyang atungal

isang taong lobong balat ng tupa ang balabal

sa labanang ito'y sinong magwawagi't tatagal

- gregoriovbituinjr.

Ang nag-iisang mais sa gilid ng kalsada

namunga na rin ang mais sa gilid ng kalsada

nag-iisa ang mais na iyon, walang kasama

nabuhay ng ilang buwan sa kanyang pag-iisa

sa kabila ng kalagayan,  nakapamunga pa

tulad din ng makatang kumakatha sa kawalan

may nakakatha sa umaga man o sa kadimlan

may katha sa sinag ng araw o patak ng ulan

lagaslas man ng tubig o kalagayan ng bayan

ang introvert nga akala mo'y may sariling mundo

tulad ko'y kayrami rin palang inaasikaso

laging may ginagawa, masaya mang nagsosolo

siyang may buti ring ambag sa mundo't kapwa tao

O, mais, mag-isa ka mang tumubo sa lansangan

subalit namunga ka pa't nagbigay-kasiyahan

ako'y nagpupugay sa iyong angking katatagan

tanging alaala'y larawan mong aking kinunan

- gregoriovbituinjr.

Ang mga bakod na ekobrik

nasulyapan ko lang ang mga bakod na ekobrik

habang naglalakad sa isang makipot na liblib

di papansinin kung di mo ito tinatangkilik

na kolektibong ginawa ng may pag-asang tigib

sinong nag-isip ng ganitong kapakinabangan

kundi yaong gustong malinis ang kapaligiran

kundi yaong ayaw na mga isda'y mabulunan

ng sangkaterbang plastik sa laot ng karagatan

mapapalad ang nakatira sa liblib na iyon

na sa tagalungsod na tulad ko'y malaking hamon

tambak-tambak ang plastik na sa lungsod tinatapon

anong gagawin ng kasalukuyang henerasyon

halina't pageekobrik ay ating itaguyod

sa mga libreng oras ay dito magpakapagod

kay Inang Kalikasan nga'y tulong na nating lugod

tayo nang magekobrik kaysa laging nakatanghod

- gregoriovbituinjr.